Idoraviy normativ-huquqiy hujjatlarning haqiqiy emas deb topish

Ta’kidlashjoizki, protsessualqonunhujjatlaridaidoraviynormativ-huquqiyhujjatlarbo‘yichanizolashishishlarinisuddako‘ribchiqishuchunmaxsushuquqiytartibnimavjudligiO‘zbekistonsudtiziminingma’lumbiryutug‘idir.

Jumladan, idoraviynormativ-huquqiyhujjatlarninghaqiqiyemasdebtopish.

O‘zbekistonRespublikasiMa’muriysudishlariniyuritishto‘g‘risidagikodeksida (keyingio‘rinlarda – MSIYutK) alohida 22-bobbelgilangan. Mazkurbobdaushbuishniko‘ribchiqishningmaxsustartibotlaribelgilangan. Lekin,bizningchibutartibotlaryetarliemas. Maqoladaidoraviynormativ-huquqiyhujjatnihaqiqiyemasdebtopishumumiyvamaxsustartibotlario‘rtasidagi

farqlaridankelibchiqib, ishyuritishningayrimmuammolijihatlarigato‘htalibo‘tmoqichman.

Birinchinavbatdaishyuritishdaishtiroketuvchishaxslargae’tiborqaratsak. Ma’lumki, MSIYutKning38-moddasigako‘ra, taraflar, uchinchishaxslar,prokuror, davlatorganlarivaboshqashaxslaro‘zzimmalarigayuklatilganvakolatlargako‘raishdaishtiroketuvchishaxslardirMSIYutKning 40-moddasigako‘ra, arizachivajavobgarma’muriysudishlariniyuritishdagitaraflardir. Idoraviynormativ-huquqiyhujjatlarnihaqiqiyemasdebtopishto‘g‘risidagiishlardaarizachio‘ziganisbatanidoraviynormativ-huquqiyhujjatningamalqilishitatbiqetiladiganfuqaroyokiyuridikshaxshisoblanadi. Javobgaresaushbuhujjatniqabulqilganvazirliklar, davlatqo‘mitalarivaidoralardir. Mazkurholdahujjatniqabulqilganorgannianiqlashmuammoemas. Lekin, o‘ziganisbatanidoraviynormativ-huquqiyhujjatningamalqilishitatbiqetiladiganfuqaroyokiyuridikshaxsdoirasinianiqlashmunozaralimasaladir.

Ma’lumki, idoraviynormativ-huquqiyhujjatsub’ektlarninganiqlanmagandoirasibilanmunosabatlarnitartibgasoladi. Ya’ni, idoraviynormativ-huquqiyhujjatvazirlik, davlatqo‘mitasivaidoratomonidanbelgilangantarzdaqabulqilingan, umummajburiydavlatko‘rsatmalarisifatidahuquqiynormalarnibelgilashga, o‘zgartirishgayokibekorqilishgaqaratilganrasmiyhujjatdir.Idoraviynormativ-huquqiyhujjatumummajburiyxususiyatgaegadir.

Budeganiushbuhujjatamalqiluvchishaxslardoirasicheklanmagan.Shundayqilib, noqonuniyhujjatlarnoma’lummiqdordagifuqarolarvayuridikshaxslarninghuquqlarivamanfaatlarigadahlqilishimumkin. Shumunosabatbilansavoltug‘iladi: murojaatqilinganbarchafuqarolarvayuridikshaxslarbundayhujjatningmazmunibo‘yichahuquqiynizoningishtirokchilari

debhisoblanishimumkinmiyokibuninguchunmuayyanqo‘shimchashartlarkerakmi?

Fuqarolarvayuridikshaxslarningishtirokinianiqlashko‘pjihatdanushbumasalanihalqilishgabog‘liq.V.A. Kirsanovningfikrigako‘ra, normativ-huquqiyhujjatbo‘yichanizolashishdahuquqibuzilishimumkinbo‘lganbarchasub’ektlarnijalbetishbirqatorprotsessualmuammolarnikeltiribchiqaradi. Ishdaishtiroketadigan

shaxslarfaqatto‘g‘ridanto‘g‘riyokivakilorqaliishtiroketganshaxslarsifatidatanolinishikerak.

Ushbuolimningfikrigaqo‘shilishmumkin. Chunki, agardaidoraviy

normativ-huquqiyhujjatlarbo‘yichanizolashishto‘g‘risidagiishlardahuquqibuzilishimumkinbo‘lganshaxslarnihamishgatarafsifatidajalbetilsa, sudprotsessinimurakkablashtiradi. Idoraviynormativ-huquqiyhujjatjudakengdoiradagiodamlarningmanfaatlarigata’sirko‘rsatishinihisobgaolsak,bundaymurojaatqiluvchilarsonijudakattabo‘lishimumkinvashuninguchunJamiyatvainnovatsiyalar – ishdaishtiroketuvchilarsoninicheklashzaruratitug‘iladi. “Sudlarto‘g‘risida”giQonunning 2-moddasigako‘ra, O‘zbekistonRespublikasidasudO‘zbekistonRespublikasiningKonstitutsiyasivaboshqaqonunlarida, insonhuquqlarito‘g‘risidagixalqarohujjatlardae’lonqilinganfuqarolarninghuquqvaerkinliklarini, korxonalar, muassasalarvatashkilotlarninghuquqlarihamdaqonunbilanqo‘riqlanadiganmanfaatlarinisudyo‘libilanhimoyaqilishgada’vatetilgan. Sudningfaoliyatiqonunustuvorligini, ijtimoiyadolatni,fuqarolartinchligivatotuvliginita’minlashgaqaratilgandir.Budeganisudjismoniyvayuridikshaxslarninghuquqlarinita’minlovchidavlathokimiyatorganidir. Sudhuquqibuzilganshaxsbilanbirqatordabuzilishixavfibo‘lganshaxshuquqilarinihamhimoyaqilishilozim.

Shunuqtainazardan, nizoliidoraviynormativ-huquqiyhujjatningta’sirinoma’lumdoiralarmanfaatlarigata’sirqilishinihisobgaolsak, sudtartibidaarizaberuvchidebataladiganboshqashaxslarninghuquqlarivamanfaatlarinihimoyaqilishuchunsudgamurojaatqilgansub’ektlarningalohidaguruhiniajratishninghojatiyo‘q.

Shuninguchunhambizningcha, MSIYutKning179-moddasigabelgilangan“o‘ziganisbatanidoraviynormativ-huquqiyhujjatningamalqilishitatbiqetiladiganfuqaroyokiyuridikshaxs” deganda, idoraviynormativ-huquqiyhujjatorqaliuningqonunlardabelgilnganhuquqvaerkinliklaribuzilganyokibuzilishixavfibo‘lganshaxsnitushunishlozim.

Lekin, mazkurholatdagiyanabirmuammohuquqibuzilganshaxslarsudgashikoyatqilganshaxsningfaqato‘zibo‘lmasligimumkin. Shumunosabatbilan,protsessualqonunhujjatlaridasudgatayyorgarlikbosqichidahuquqibuzilganboshqashaxslarnihamsudgachaqirishbo‘yichamaxsusqoidanikiritishmaqsadgamuvofiqdir. Buesaishniommaviytartibdae’lonqilishehtiyojiniyuzagakeltiradi.

Idoraviynormativ-huquqiyhujjatlarninghaqiqiyemasdebto‘g‘risidagiishlardaishdaishtiroketuvchiyanabirmuhimishtirokchilardanbiriO‘zbekistonRespublikasiAdliyavazirligihisoblanadi. O‘zbekistonRespublikasiOliysudining “Ma’muriyishlarniko‘rishdabirinchiinstansiyasuditomonidanprotsessualqonunnormalariniqo‘llashningayrimmasalalarito‘g‘risida”giplenumqarorigako‘ra, sudidoraviynormativ-huquqiyhujjatyuzasidannizolashishto‘g‘risidagiishnihaletishdaunidavlatro‘yxatidano‘tkazganorgan— O‘zbekistonRespublikasiAdliyavazirliginijavobgarsifatidajalbqilishilozim.

M.M.Yuldashev

Jizzaxtumanlararo 

ma’muriysudiningsud’yasi